TERAPIA ZABURZEŃ ODŻYWIANIA

Do zaburzeń odżywiania zaliczamy: anoreksję, bulimię i kompulsywne objadanie się. Zaburzenia odżywiania są poważnymi problemami o podłożu psychologicznym. Ich charakterystyczną cechą jest silna, obsesyjna koncentracja na kwestiach  ciała, jego wagi i wyglądu oraz na ilości spożywanego jedzenia. Obecnie bardzo rozpowszechniony kult szczupłej sylwetki promowany przez wszelkiego rodzaju media sprzyja powstawaniu tych zaburzeń, gdyż wskazuje pozorną możliwość rozwiązania dręczących problemów. Jest fałszywą obietnicą: będziesz szczupła, to znaczy będziesz szczęśliwa. Często początkiem trudności z jedzeniem jest odchudzanie się zapoczątkowane np. komentarzem ze strony otoczenia dotyczącym wyglądu czy wagi. Zaburzenia odżywiania dotyczą zazwyczaj młodych dziewcząt i kobiet, co wiąże się z kwestią samooceny; chłopcy raczej opierają poczucie własnej wartości na konkretnych i wymiernych kryteriach np. sportowych. Jeśli chodzi o dziewczęta, ich myślenie o sobie koncentruje się często wokół kwestii urody i wyglądu zewnętrznego – idealna figura daje im poczucie atrakcyjności w oczach innych. Zaburzenia odżywiania zwykle są związane z rozmaitymi głębokimi problemami emocjonalnymi, osobowościowymi, rodzinnymi. Często towarzyszą im uczucia depresyjne: smutek, przygnębienie, rozpacz, brak poczucia sensu i celu w życiu. Osobom cierpiącym na zaburzenia odżywiania jest zbyt trudno rozmawiać z innymi o swoich uczuciach, troskach, zmartwieniach czy obawach, przez co choroba czasem długo pozostaje nierozpoznana przez otoczenie i rozwija się w ukryciu.

Najczęściej zaburzenia odżywiania pojawiają się u dziewcząt pomiędzy 13 a 18 rokiem życia. Jest to okres, kiedy w wyniku dojrzewania ciało się zmienia, dziewczynka przestaje być dzieckiem i staje wobec ogromu wyzwań związanych z byciem kobietą. Budzi to ogromny lęk, czy będzie w stanie sobie z tym poradzić.

Anoreksja

Najbardziej charakterystycznym objawem anoreksji jest silny lęk przed przybieraniem na wadze i uporczywe dążenie do zmniejszenia masy ciała, czemu towarzyszy zniekształcenie obrazu siebie – osoba chora ma poczucie, że waży zbyt dużo czy wygląda grubo, pomimo ewidentnej niedowagi lub wychudzenia. Można podejrzewać anoreksję, gdy osoba:

• stosuje coraz bardziej restrykcyjną dietę, skrupulatnie kontroluje ilość spożywanego pokarmu, przelicza kalorie
• w krótkim czasie straciła znacznie na wadze
• dąży do osiągnięcia jakiejś wagi, a następnie stawia sobie kolejny próg
• nie chce utrzymać wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu, jej BMI jest równy lub mniejszy od 17,5
• nieadekwatnie ocenia wagę ciała, wymiary i sylwetkę, lekceważy skutki spadku wagi ciała
• spożywa posiłki w samotności, izoluje się, unika kontaktów z innymi
• gotuje dla innych, sama nie spożywając posiłków, obsesyjnie uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne
• główny temat rozmów koncentruje się wokół jedzenia, diety, odchudzania się
• zatrzymała jej się miesiączka.

Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie, które prowadzi często do nieodwracalnych zmian w organizmie. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10% przypadków.

Bulimia

Na pierwszy rzut oka objawy bulimii mogą być niedostrzegalne, osoba chora utrzymuje bowiem prawidłową wagę lub ma niewielką nadwagę. Problemy ze sobą często długo ukrywa przed otoczeniem. Możemy podejrzewać bulimię, gdy osoba:

• ma nawracające napady żarłoczności, w czasie których zjada olbrzymie ilości pokarmu, często wysokokalorycznego
• czuje, że traci kontrolę nad swoim zachowaniem w czasie napadu żarłoczności
• regularnie stosuje metody zapobiegające przyrostowi wagi ciała, takie jak: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, ścisła dieta, głodówka lub bardzo wyczerpujące ćwiczenia fizyczne
• ma minimum dwa napady żarłoczności w tygodniu ( i stosuje po nich sposoby prowadzące do zmniejszenia wagi) przez co najmniej trzy miesiące
• przesadnie skupia uwagę na swojej sylwetce i wadze.

Opisane zaburzenia w odżywianiu się nie występują dodatkowo w przebiegu anoreksji.

Osoby cierpiące na bulimię z trudem tolerują  nieprzyjemne  stany emocjonalne, takie jak napięcie, niepokój, nuda, stres, smutek czy uczucie przykrości i próbują je złagodzić poprzez objadanie się, co przynosi chwilową ulgę. Potem z kolei czują się winne, że uległy impulsowi i starają się poprzez zachowania kompensacyjne ( wywoływanie wymiotów, głodówki, użycie środków przeczyszczających, nadmierne ćwiczenia fizyczne) pozbyć się skutków nadmiernego objadania się, a zarazem poczucia winy z tego powodu. Cykle objadania się i pozbywania jego skutków wymykają się szybko spod kontroli, a nawyki uwalniania się od napięć i trudnych emocji poprzez objadanie się i przeczyszczanie utrwalają się, nabierając cech uzależnienia.

Czynnikami sprzyjającymi rozwinięciu się bulimii są takie cechy osobowości jak: niestabilność emocjonalna, impulsywność, skłonność do depresji, mała odporność na stany napięcia, niepokoju, przygnębienia, niska samoocena, brak wiary we własne możliwości, nadmierny krytycyzm. Częste są także uczucia wstydu, bezradności, beznadziejności, samotności, zagubienia i rozpaczy. Można powiedzieć, że osoby cierpiące na bulimię zaspokajają deficyty emocjonalne („głód” miłości, akceptacji, bliskości) zastępczo poprzez objadanie się. Rodziny osób cierpiących na bulimię cechuje niestabilność, nieprzewidywalność, brak porządku i stabilnej struktury.

Przyczyny zaburzeń odżywiania

Przyczyny choroby są złożone, główną rolę odgrywają czynniki osobowościowe, rodzinne i  kulturowe. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania charakteryzują takie cechy jak silna potrzeba kontroli – często w anoreksji czy bulimii choroba daje poczucie euforii, władzy, przewagi nad innymi oraz triumfu nad potrzebami własnego ciała. Kontrolowanie ilości spożywanego jedzenia, panowanie nad potrzebami ciała, daje tym osobom iluzję kontroli nad własnym życiem, potrzebami emocjonalnymi, zapewnia pozorne poczucie niezależności i samowystarczalności. Na przykład zatrzymanie miesiączki jest przeżywane w kategoriach poczucia siły i panowania nad własnym organizmem. Kobiety cierpiące na zaburzenia odżywiania często odczuwają nieświadomy lęk przed wejściem w dorosłą rolę kobiecą. Mają trudności z identyfikacją z własną seksualnością, nieświadomie pragną zachować sylwetkę dziecka, jaką miały przed okresem pokwitania, gdyż kobiecość przeżywają jako zagrażającą, niebezpieczną bądź poniżającą, lub przeciwnie: przybierają na wadze by nie stykać się z tymi problemami.  Osoby chore często przejawiają wysoki poziom  ambicji, perfekcjonizm,  dużą potrzebę sukcesu i osiągnięć, przy jednoczesnej niskiej samoocenie i braku wiary w siebie. Osoby chore są bardzo krytyczne i wymagające  wobec siebie,  z trudem tolerują własne błędy i porażki, jednocześnie czują się niepewnie, są zagubione i nieszczęśliwe.   Osoby z zaburzeniami odżywiania mają często silne poczucie lojalności i odpowiedzialności za innych członków rodziny kosztem własnych potrzeb. Mają zatem dużą trudność w wyrażaniu negatywnych emocji, takich jak złość czy niezadowolenie. Nie chcą ranić innych, ale są samotne z tym, co przeżywają. Często starają się odwdzięczyć lub uzyskać pochwałę w domu, przynosząc ze szkoły dobre stopnie.

Leczenie

Leczenie jest procesem długim i trudnym, osoby cierpiące często nie uważają, że są chore, nawet w przypadku znacznego wyniszczenia organizmu. W związku z tym mogą czuć silną niechęć do leczenia, jednak terapia ma szanse powodzenia. Celem psychoterapii nie jest namówienie do jedzenia czy do niejedzenia lub powstrzymania się od wymiotów. Chodzi w nim o rozpoznanie i  przepracowywanie problemów psychicznych, które sprawiają, że pacjent cierpi, czuje się samotny czy obawia się odrzucenia.

W trakcie psychoterapii konieczne jest dotarcie do  głęboko leżących i skomplikowanych konfliktów psychicznych dotyczących poczucia tożsamości, obrazu ciała, kobiecości, seksualności, poczucia autonomii i indywidualności. Ważne jest wypracowanie   adekwatnej samooceny, wzmacnianie poczucia własnej wartości, umiejętności stawiania sobie realistycznych wymagań.  Psychoterapia  poprzez rozmowę na te trudne tematy daje możliwość stopniowego znalezienia odpowiedzi na dręczące pytania, a czasami w ogóle zaczyna się od możliwości stawiania pytań. Czasami wskazana jest również terapia rodzinna.